Zabezpieczenie ikony

Warstwa ochronna

Warstwa ochronna nałożona na ikonę zabezpiecza jej powierzchnię przed wilgocią, poplamieniem czy zarysowaniem. Tempera jajeczna po wyschnięciu przez okres minimum trzech miesięcy jest twarda i nierozpuszczalna, ale pomimo tego narażona jest na szereg uszkodzeń. Dla ikonografów wybór odpowiedniego zabezpieczenia ikony jest bardzo trudny. Najlepszy werniks to taki, który będzie wytrzymały, elastyczny, stale przezroczysty i aby miał względnie krótki czas schnięcia. Dobry werniks to również taki, który można usunąć, jeśli zajdzie potrzeba, ale bez ryzyka uszkodzenia malatury. Wybranie odpowiedniej warstwy ochronnej zależy również od tego, czy złocimy ikonę złotem czy szlagmetalem. Zatem zabezpieczenie ikony poprzez wybranie odpowiedniej warstwy ochronnej jest kluczowe.

Rodzajów werniksów jest naprawdę wiele, główny podział to werniksy naturalne i werniksy syntetyczne na bazie żywicy. Werniksy naturalne to głównie werniksy żywiczne takie jak damara, mastyks czy kopal. Są to naturalne żywice będące naturalnymi wydzielinami drzewnymi, rozpuszczone w olejach destylowanych, takich jak np terpentyna. Kolejną grupą werniksów naturalnych są werniksy olejne. To oleje schnące z dodatkiem substancji przyspieszających schnięcie, lub bez nich. Najczęściej używa się oleju lnianego i z orzecha włoskiego, przykładem werniksu lnianego jest olifa. Innym rodzajem werniksów naturalnych są lakiery olejno-żywiczne, które łączą oleje schnące z naturalnymi żywicami, niekiedy z dodatkiem sykatyw, czyli substancji przyspieszających schnięcie. Kolejną grupą werniksów naturalnych są werniksy alkoholowe. Składają się one z żywic naturalnych rozpuszczonych w alkoholu etylowym, przykładem są żywice sosnowe, mastyksowe, sandarakowe czy szelak.

Syntetyczne werniksy na bazie żywicy to współczesne produkty. Producenci wytwarzają różne werniksy posiadające walory żywic naturalnych, które nie żółkną, nie są kruche i można je usunąć. Werniksy syntetyczne to głównie werniksy na bazie żywicy akrylowej, żywicy ketonowej lub oparte na żywicy węglowodorowej.

Przedstawiłam tylko ogólny podział werniksów naturalnych i syntetycznych, oczywiście można się spotkać z bardziej szczegółowym. Ważne, aby werniksy, których chcemy używać nie były niebezpieczne dla naszego zdrowia a w sposób zadowalający zabezpieczały ikonę. Ograniczę się więc do przedstawienia rodzajów werniksów jako zabezpieczenie ikony, które sama stosuję.

Szelak jako zabezpieczenie

Szelak jako zabezpieczenie ikony stosuję bardzo często. Jest on naturalną żywicą, która jest pozyskiwana jako osad pozostały po owadach żyjących na pniach i konarach drzew w Indiach i Tajlandii. Najlepiej wybierać ten szelak, który jest najbardziej przejrzysty i najczystszy. Dostępny jest w sprzedaży w postaci płatków suchych bezwoskowych, które należy rozpuścić w rozpuszczalniku do szelaku 99,9%. Można również zakupić gotowy lakier spirytusowy na bazie szelaku.

Pierwszą czynność jaką wykonuję to rozgrzanie powierzchni ikony. Najlepszym sposobem jest wystawienie ikony na działanie słońca, ale wiadomo, że ciężko jest uchwycić dobrą pogodę. Dlatego też, z pomocą przychodzi suszarka do włosów. Przez kilka minut ciepłym powietrzem nagrzewam powierzchnię ikony, następnie szerokim i miękkim pędzlem nakładam szelak. Szelak schnie bardzo szybko, dlatego trzeba w miarę możliwości szybko go nałożyć. Taka szybkość schnięcia może powodować trudności w pokryciu dużych ikon, ponieważ może braknąć nam czasu na wygładzenie ikony pędzlem. Po nałożeniu pierwszej warstwy, czekam kilkanaście minut, aż powierzchnia wyschnie, można jeszcze dosuszyć suszarką i następnie nakładam drugą warstwę szelaku.

Szelak zabezpieczy ikonę przed wilgocią, nada połysk, powierzchnia ikony będzie twarda i wytrzymała. Będzie chronił pozłotę przyklejaną metodą na mikstion, niestety nie nadaje się do stosowania na polerowanej pozłocie kładzionej na pulment.

Werniks syntetyczny

Werniks syntetyczny jako zabezpieczenie ikony stosowałam kilka razy, najczęściej werniks akrylowy błyszczący Talens 114. Powstał on na bazie żywicy akrylowej i białego spirytusu, jest trwały i elastyczny. Dostępny jest w sprzedaży w butelce o pojemności 75ml. Przed nałożeniem werniksu postępuję tak samo jak przy zabezpieczaniu ikony szelakiem, a więc przez kilka minut nagrzewam ciepłym powietrzem ikonę, po czym miękkim, szerokim pędzlem nakładam pierwszą warstwę werniksu. Jeśli jest potrzeba, można nałożyć kolejną warstwę po wyschnięciu pierwszej, która może schnąć do kilku godzin. Minusem werniksu syntetycznego jest silny nieprzyjemny zapach, dlatego też, robię to przy szeroko otwartych oknach, aby nie wdychać oparów werniksu. Wiadomym jest, że współczesne werniksy składają się z żywic syntetycznych i rozpuszczalników, które nawet jeśli wyschną nie są bezpieczne dla zdrowia.

Werniks syntetyczny jest wysoce płynny, nieżółknący i łatwo usuwalny przy pomocy delikatnych rozpuszczalników. Ja jednak najczęściej wybieram zabezpieczanie ikony szelakiem, ze względu na jego naturalne pochodzenie i brak nieprzyjemnego zapachu roznoszącego się w całym pomieszczeniu. Ale również to, że jeśli coś może szkodzić zdrowiu mojemu, czy innych, to nie pasuje mi to z przeznaczeniem jakie spełnia ikona.